Bruk av bøndenes jordprøver kan auka framdrifta i den nasjonale jordkartlegginga

Jordkartlegginga i Noreg starta på slutten av 1980-talet. Kvar vår og haust har ei gruppe jordekspertar  gått frå jorde til jorde med jordbor og registrert kva slags jordsmonn dei finn. Dei har notert ned på kart kvar det er leir og kvar det er sand, kvar det er mykje mold i jorda og kvar det er lite, kvar det er steinrik jord og kvar jorda er grunnlendt, … og mykje meir. Informasjonen er viktig båe for bonden og for forvaltinga som skal fatta gode vedtak om bruk av jordressursane.  

Tidkrevjande arbeid

Frå registreringane i felt vert det laga jordkart. Snart finst det slike kart for seksti prosent av fulldyrka og overflatedyrka jord i Noreg. Men arbeidet tar lang tid. Kvart år vert om lag ein prosent av jordbruksarealet kartlagt. Det tyder at det vil taka førti til femti år før det finst jordkart for heile landet. Difor er jordkartleggjarane stadig på utkikk etter måtar å effektivisera arbeidet på.

– Jordkartlegging er heile tida ei avveging mellom nøyaktigheit og raskast mogleg framdrift. Me har kome fram til ei god balanse mellom dei to, men samstundes er me stadig på utkikk etter hjelpemiddel som gjer at jobben går raskare utan at nøyaktigheita i karta vert mindre, forklarar Siri Svendgård-Stokke, avdelingsleiar for avdeling jordkartlegging i NIBIO.

– I fjor testa me ut bruk av jordprøvene som bøndene må taka i samhøve med gjeldande gjødselforskrift. Me ville finna ut om dei kunne nyttast som eit hjelpemiddel i jordkartlegginga. Resultata lovar godt, men det er framleis nokre skjer i sjøen.

Bondejordprøver kan effektivisera kartlegginga

Heilt sidan 1998 har bønder vore pålagd å ta jordprøver. I eit jordlaboratorium analyserast jordteksturen, det vil seia kor mykje sand, silt og leir jorda inneheld. Laborantane testar og kor mykje mold det er i jorda, og om jorda er sur eller basisk. I tillegg måler dei innhaldet av ulike plantenæringsstoff som nitrogen, kalium og fosfor. Slik det er no vert desse prøvene i hovudsak nytta til å laga tilpassa gjødselplanar og vurdera om det er naudsynt å kalka. For jordkartlegginga er informasjonen om jordtekstur og moldinnhald interessant.

– Me har ofte fått spørsmål om kvifor me ikkje allereie nyttar desse jordprøvene i jordkartlegginga. Det er fleire grunnar. For det fyrste har me har ikkje tilgang til prøvene slik det er i dag, det finst ikkje ein felles database der me kan lasta ned prøveresultata ifrå. For det andre har ein ikkje alltid registrert kvar på jordet jordprøva vart teken. Med andre ord er ikkje prøvene kartfesta slik at me kan nytta dei, forklarar overingeniør i NIBIO, Sølve Stiauren.

– No ser me mellombels at nokre av desse flaskehalsane kan verta fjerna. I det nye gjødselregelverket står det at prøvene skal koordinatfestas og at resultata skal innrapporterast digitalt til eit offentleg register. Ein må avklare om jordkartlegginga skal kunne nytta resultata som bakgrunnsinformasjon i jordkartlegginga. Dersom det avklarast at informasjon om tekstur og moldinnhald kan verte nytta av jordkartleggingsprogrammet, opnar det seg nye moglegheiter, seier han.

Uttesting i felt

I 2024 fekk jordkartleggarane høve til å prøva ut ideen sin. Gjennom samarbeid med NLR og ein handfull bønder,  fekk dei tilgang på analyseresultat frå koordinatfesta jordprøvar frå fire ulike jordbruksareal. Etter utprøvinga var konklusjonen klar:

– Prøvene er definitivt ein god hjelp i arbeidet. I felt må me avgjera tekstur og moldinnhald i jorda ved å kjenna og sjå på jorda. Me får god trening etter kvart, men i visse høve kan det vera vanskeleg, og det tek tid å koma til ein konklusjon, ikkje minst for dei som er ferske i jobben.

– Tilgang på prøvar frå eit jordlaboratorium, gjer at me raskare kan koma til ein konklusjon og gå vidare. Det vert og lettare å standardisera resultata våre. Samstundes er det heilt naudsynt at me gjer ein eigen vurdering i felt. Me har oppdaga fleire feil i jordprøvene som er henta inn. Me må og forsikra oss om at prøvane er representative for heile det jordet me skal beskriva jordtilhøva på, forklarar Stiauren.

Viss jordprøvene frå bøndene vert tilgjengelege for det nasjonale jordkartleggingsprogrammet, vil det framleis vera tekniske utfordringar med å få tatt dei i bruk.

– No vonar me at me kan jobba saman med NLR, forvalting og bønder om å gjera jordprøvane tilgjengelege for det nasjonale jordkartleggingsprogrammet. Det er stor etterspurnad etter jordkarta våre, og alt som kan gjera at kartlegginga går raskare, vil hjelpa oss til å gje brukarane den informasjonen dei treng raskare og betre, avsluttar Stiauren.