Kantsoner langs vassdrag – naturen si eiga løysing for vasskvalitet og mangfald

Kantsonene langs norske elvar og bekkar er heilt avgjerande for livet – både i vatnet og på land. Det grøne beltet gir skjul og mat til fisk, fuglar og insekt, vernar mot erosjon og bidreg til å halde vatnet reint.

– Kantsoner er eit tiltak som tek utgangspunkt i naturens eigne prosessar. Slike naturbaserte løysingar kan redusere risiko for flaumskadar, hindre erosjon og samstundes bevare artsmangfald, fortel biolog Johnny Håll ved NIVA, som leiar prosjektet SABICAS.

I prosjektet undersøker forskarane korleis naturbaserte løysingar kan bidra til betre forvalting av norske vassdrag, samtidig som dei tek omsyn til andre behov i samfunnet, til dømes landbruk.

Avgjerande for naturmangfaldet

Håll forklarar at variasjon og kontinuitet i kantvegetasjonen er nøkkelen til eit rikt naturmangfald.

– Nokre artar av vassinsekt som er viktige for aure og laks, legg egg på greiner og stokkar som stikk ut i elva. Trea gir òg skjul og leveområde for fisk, blautdyr og insekt. Dei skapar skugge som hindrar at vatnet blir for varmt, seier han.

Dette er ekstra viktig i ei tid med stigande temperaturar. Laksefisk toler dårleg varmt vatn, men tre langs breidda kan redusere oppvarminga nok til at fisken overlever.

– Det er eit spennande samspel mellom artar på land og i vatn, der til dømes vassinsekt kan vere avhengige av kantsona på land i eit utviklingsstadium, legg Nikolai Friberg til.

Friberg er ferskvassøkolog og leiar ein ny eining ved Universitetet i Aarhus som arbeider med naturbaserte løysingar.

– Også døde tre og greiner, både i elva og på land, er ein viktig del av dette samspelet og bør difor ikkje fjernast frå kantsonene, påpeiker han.

Naturleg sikring mot erosjon

Seniorforskar i NIBIO, Eva Skarbøvik, fortel at kantsoner gjer meir enn å gi liv – dei vernar òg landskapet.

– Mange lauvtre har gode rotsystem som hindrar erosjon i kantane. Trea og buskane stabiliserer elvebredder, reduserer erosjon og filtrerer avrenning, noko som gir mindre nedslamming og betre vasskvalitet nedstraums, forklarar ho.

Ein del grunneigarar vel stein som sikring mot erosjon, men Skarbøvik påpeiker at tre gir langt fleire fordelar. Tre langs bekkar og elvar er òg tilrådd som førsteval i NVEs Sikringshandbok.

– Kantsoner er eit felles gode og ansvar. Å verne om og styrkje kantsonene er å investere i framtidas vasskvalitet og naturmangfald – ei løysing som gagnar alle, seier ho.