Aukande førekomst av skadeinsekt i korn

Kornavlingar har tradisjonelt hatt få problem med skadeinsekt, med unntak av bladlus, men dette er i ferd med å endra seg.

– Vi vil truleg få meir skadeinsekt framover, fortel NIBIO-forskar Annette Folkedal Schjøll.

Fleire jordbruksområde har allereie merka dette i årets vekstsesong.

– Vi ser nye skadedyr som opptrer på ein annan måte. Grønsaker har lenge hatt større problem med skadeinsekt, men no ser vi og auka førekomst i andre avlingar. Klimaendringar, endra bruk av plantevernmiddel og redusert jordarbeid har gjort tilhøva betre for insekt, spesielt ved Oslofjorden, der miljøomsyn har pålagt slike praksisar. Tilhøva har vorte betre for skadedyr med jordlevande stadium, men heldigvis òg for nytteinsekt, seier Schjøll.

Angrip korn

Variabelt stengelfly, ein sommarfugl som angrip grasvekstar og korn, blei for første gong rapportert inn på Romerike i fjor. I år har det vore betydelege problem i enkelte åkrar på Indre Austlandet.

– Skadeinsektet dukka først opp i korn i 1992 på Hadeland og Toten, og er utbreidd i fleire regionar, inkludert nokre nordlege delar av Noreg. Men den har ikkje vore eit stort problem tidlegare. Kor stort problemet vil bli framover, er vanskeleg å seie. Endringar i bruk av plantevernmiddel kan ha ført til ei oppblomstring av insekt som tidlegare ikkje har vore eit problem, seier Schjøll.

Ein kan finne variabelt stengelfly ved rothalsen og i sjølve planta, der dei forsyner seg av plantemateriale. Larvene forpuppar seg i løpet av sommaren og utviklar seg til pupper som klekkast til sommarfuglar. Skadar førekjem ofte på høgderygger der jorda er tørrare.

– I utgangspunktet liknar skadane på tørkeskadar, men ved nærare inspeksjon blir det avdekt larver i jorda. Sommarfuglane svermar frå slutten av juli til august, og frå juli kan ein observera pupper Variabelt stengelfly legg egg i område med grasvekstar og der kornet ikkje blir pløgd, kan det leggje til rette for at det blir ei oppbygging av skadeinsektpopulasjonen, opplyser NIBIO-forskaren.

Kan gjere skilnad

Ho seier det kan vere ein skilnad mellom pløgde og ikkje-pløgde område, men erfaringa på dette området er avgrensa.

– Det kan vere føremonleg å pløye om hausten for å forstyrre egga og redusere sommarfuglanes overleving gjennom vinteren. Det er òg mogleg at vårpløying kan ha ein positiv effekt, men dette krev ytterlegare testing. Det er også behov for meir undersøkingar av om haustpløying kan vere eit effektivt tiltak mot desse skadeinsekta, spesielt der haustpløying er avgrensa eller ikkje lovpålagt, påpeikar Schjøll.

I området har det  òg blitt funne snylteveps med store, vaksne larver. Dette er positivt for kampen mot skadeinsekt. Snyltevepsane kan redusere talet på vaksne stengelfly som klekker og kan leggje egg.

– Skadeomfanget denne sesongen blir ikkje avgrensa, men snyltevepsane kan bidra til å redusere neste års angrep, seier ho.

Kan stabilisere seg

Ifølgje NIBIO-forskaren vil redusert jordarbeid og bruk av plantevernmiddel òg ha påverka situasjonen.

– Sjølv om problemet med variabelt stengelfly truleg vil stabilisere seg over tid, vil skadebalansepunktet sannsynlegvis liggje på eit høgare nivå framover. I kornproduksjon har det blitt brukt kjemiske insektmiddel (pyretroider), men desse midla påverkar òg nyttige insekt. Difor blir det tilrådd å unngå bruk av desse kjemikalia om mogleg, understrekar Schjøll.

Teger og biller

Når det gjeld skadeinsektet gråsvart åtselbille, har det ikkje vore mange rapportar i år.

– Sjølv om arten ikkje er eit stort problem, kan den gjere betydeleg skade på nysådd bete. Gråsvart åtselbille er likevel ein art som et mykje forskjellig, og i område der populasjonen er stor, vil den òg kunne påverke etableringa i vårkorn.

– Dette har vore ei utfordring i Østfold, og for eit par år sidan var arten eit stort problem fleire stader. No kjenner folk den betre og veit korleis dei skal handtere den, men i kveite kan gråsvart åtselbille framleis vere ei stor utfordring.

Forskaren fortel at angrep frå teger har vore eit problem. Nokre område har sett svært dårlege ut, med blad med brune flekkar, som først blei antatt å vere jordloppeskadar, spesielt i bygg.

– I vårrugkveite blei det sendt inn bilete, med spørsmål om det kunne vere sikadar. Ved nærare undersøking viste det seg å vere teger. Åkrane var i dårleg stand, og fleire måtte pløye ned og så om, noko som er uvanleg. Fleire produsentar hadde trudd det var jordlopper, så fokuset var først på det, men undersøkingar viste at teger var involvert, fortel ho.

– Tegene begynner ofte angrepet på toppen av blada, men beveger seg nedover, medan jordlopper typisk angrip i bladspissane. Teger kan overvintre både som vaksne og som egg (avhengig av arten), noko som gjer at dei er klare til å angripe kornet som blir sådd direkte i stubben. Når kornet blir større, kan teger lage kvitaks. Fleire tegeartar kan forårsake dette, seier ho.

Tegene kan knytast til redusert jordarbeid, då dei har to generasjonar i året og mellom anna overvintrar i åkrar som ikkje er pløgde, der stubben står igjen.

– Med eit varmare klima går generasjonssyklusen raskare, og det kan bli fleire generasjonar. Dette kan òg påverke andre insekt som trivst betre under desse tilhøva, påpeikar Schjøll.

Fleire typar fritfluge

Fritfluge er òg ein problematisk skadegjerar, og det er fleire artar i denne slekta som liknar veldig på kvarandre, påpeikar NIBIO-forskaren.

– Insekta er små, rundt 2-3 mm, og sjølv om dei ser like ut har dei forskjellige livssyklusar og angrepsmåtar. Dette gjer det utfordrande å vite kva art ein har med å gjere, og det kan påverke tidspunktet for behandling. I Vestfold har det vore utfordringar med skade i akset forårsaka av flugelarver. Vi mistenker larver av fritfluge, men det kan òg vere andre artar involvert. Kjemiske plantevernmiddel blir vanlegvis brukt i 2-3-bladstadiet, men dersom det er ein annan art, kan det vere at behandlinga skjer på feil tidspunkt. Dette krev meir forsking for å finne ut av, seier ho.
 

Må samarbeide med naboen for å bekjempe erteviklar

Erteviklar har òg vore eit problem i Noreg, og det finst inga god løysing for å handtere dette skadeinsektet.

– Vekstskifte og samarbeid mellom naboar kan vere ein effektiv strategi for å redusere problemet. Timing er avgjerande for kjemisk behandling, då larvene klekker og rører seg inn i skolmane i løpet av eit kort tidsvindauge, seier Schjøll.

I Noreg blir dei fleste erter dyrka til fôr og silo, der små skadar ikkje er eit stort problem. Men auka førekomst av larver kan bli eit større problem over tid, spesielt for erteproduksjon til mat, påpeikar ho.

– I Vestfold har ein vore flinke til å tenkje på arealbruk og flytte produksjonen rundt, legg ho til.

Klimaet spelar inn

Med klimaendringar, som til dømes gir varme og tørre periodar i mai, blir livssyklusen til mange insekt fremja, medan regn og fukt kan hemme innsverming og egglegging. Styrtregn kan òg vere gunstig ved å slå ned insekta eller drukne dei. Regn og fukt etter at t.d. larvene til erteviklar har krope inn i belgene, er likevel positivt for insektets utvikling. Milde vintrar med godt snødekke gir betre overleving for insekta, medan barfrost kan redusere overlevinga, forklarar forskaren.

Ho trur at vi i ein overgangsperiode vil sjå auka skadedyrproblematikk, men nytteinsekta vil etter kvart kunne redusere dette til eit stabilt nivå, sjølv om skadebalansen vil liggje høgare enn før.

– Bøndene kan likevel ikkje akseptere store skadar. Forbrukarane er mindre tolerante for insekt i maten dei kjøper, spesielt i grønsaker. Haldningane har endra seg, og vi er ikkje like vane til insekt i maten, trur Schjøll.

Ho meiner løysinga ligg i ein balansert tilnærming.

– Sjølv om redusert bruk av plantevernmiddel er bra, er det ikkje rett å forby dei heilt. Norske bønder er flinke til å bruke integrert plantevern, og restanalysar viser at det er svært lite plantevernmiddel i norsk mat samanlikna med mat frå utlandet. Forbod mot alle kjemiske plantevernmiddel er feil veg å gå, då det må vere berekraftig å produsere mat. Dersom vi produserer for lite mat, kan vi ikkje dekkje behova på tilgjengelege areal.

Biologiske preparat har blitt testa i Noreg, men effekten har vore blanda.

– Timing, ver og vind spelar ei stor rolle, og det krev hyppigare behandlingar. Kost-nytte-effekten er vanskeleg å vurdere. Det er behov for meir kunnskap om korleis slike middel kan brukast på ein optimal måte, avsluttar NIBIO-forskaren.