Grunnlaget for jordbruksforhandlingane 2020 er klart

Bondeorganisasjonane har tatt til orde for å forhandle med staten om prisar og tilskot. Landbruks- og matminister Olaug Bollestad, sa nyleg til Nationen at «partane er i uformell dialog om korleis oppgjeret kan handterast.» Ho la til at «utgangspunktet er at tradisjonelle forhandlingar» ikkje kan gjennomførast.

Manglar sikre data

Normalt legg Budsjettnemnda fram ulike berekningar i treårige seriar basert på reviderte rekneskapstal (to år tilbake), foreløpige rekneskapstal (for fjoråret) og budsjetterte tal for inneverande år.  

– På grunn av uvanleg stor usikkerheit knytt til makroøkonomiske data som valuta, rente, prisutvikling og lønn, inneheld ikkje grunnlaget budsjettanslag for 2020. Referansebruksberekningar er heller ikkje utarbeidd, fortel Lars Johan Rustad, avdelingsleiar i NIBIO.

Rustad leier avdeling Landbruksøkonomisk analyse som er sekretariat for Budsjettnemnda for jordbruket. Han seier at Budsjettnemnda vanlegvis nyttar prognosar frå SSB si marsutgåve av «Konjunkturtendensene» som kjelde for mange berekningar. I år er ikkje denne SSB-rapporten publisert som følgje av den usikre situasjonen.

– Også innan ein del produksjonar er usikkerheita stor. Til dømes er tilgang til innleigd utanlandsk arbeidskraft utfordrande for grøntsektoren, seier Rustad.

– Koronasituasjonen kan og gi ulike utslag på etterspurnad etter varer. Stopp i grensehandel kan verke positivt inn, medan full stans i hotell- og restaurantmarknaden slår inn negativt.

Slike forhold er alle med på å forklare kvifor Budsjettnemnda ikkje legg fram berekningar for budsjettåret 2020 i statistikken Totalkalkylen – som er kjernen i grunnlaget.

Kva konsekvensar ‘manglane’ vil gi for årets oppgjer, vil ikkje Rustad meine noko om. Han medgir likevel at å forhandle om inntektsutviklinga i 2021 blir vanskeleg utan anslag for 2020 og utan referansebruka.

Referansebruka si rolle

Vanlegvis er referansebruka sentrale i forhandlingane fordi dei viser faktiske og forventa inntekter for ulike typar produksjonar, bruksstørrelsar og geografiske område i jordbruket.

– Hensikta med desse berekningane er å vise inntektsutviklinga og undersøke fordelingsverknader av forslag til jordbruksoppgjer, forklarer avdelingsleiar Rustad.

Inntektsnedgang frå 2018 til 2019

Årets grunnlag viser at bonden si inntekt gjekk ned med 6,2 prosent i 2019 samanlikna med 2018, basert på foreløpige rekneskapstal. Rustad utdjupar:

– Rekna per årsverk, fekk den enkelte bonde 23 200 kroner mindre i vederlag til arbeid og eigenkapital i 2019 enn året før. Det gav ei inntekt på 353 800 kroner mot 377 000 kroner i 2018 når ein legg normaliserte tal til grunn.

Blant dei større faktorane som trekkjer resultatet ned, finn vi reduserte inntekter frå mjølk og kjøt som gav 18 000 kroner lågare inntekt per årsverk i 2019 enn i 2018.

Noko av forklaringa er at mjølkekvotane vart sette opp under tørken i 2018 for å sikre industrien tilgang på mjølk som følgje av den dårlege grovfôrsesongen. I 2019 var kvotene og produksjonen igjen lågare, i tillegg til at mjølkeprisen gjekk ned. Redusert kjøtproduksjon og prisnedgang gav nedgang også for kjøt frå 2018 til 2019. Redusert slakting av gris for å betre marknadsbalansen er ein vesentleg del av årsaka.

Også auka realrente trekkjer årsverkinntekta ned i 2019 – med 11 000 kroner. Lågare direkte tilskot, særleg mindre avlingsskadeerstatning, reduserte inntektene med ytterlegare 10 000 kroner per årsverk.  

– På plussida ser vi at 2019 var eit betre kornår, i kontrast til 2018, og gav saman med annan planteproduksjon 12 000 kroner høgare årsverkinntekt enn året før.

– I tillegg kjem den årvisse positive effekten av at talet på årsverk i jordbruket stadig går nedover utan at produksjon og inntekter gjer det same. Redusert arbeidsforbruk gav 6 000 kroner per årsverk i auka vederlag i 2019, fortel Rustad.