Vår tids teknologi gir gamle landskapsfoto ny verdi

Vi kan alle kjenne oss igjen i at gamle bilde er verdfulle skattar. Dei skildrar kva som gjaldt i ein situasjon i eit gitt augeblikk – om menneske, klede eller landskap. Bilda held til i skuffer, album eller profesjonelle arkiv. Vi møter dei i kunst, i utstillingar og innan forsking. Da er sjølve bildemotivet ofte det vesentlege. Perspektivet er gitt ved høgda til fotografen, eller staden der han stod. Vi kallar slike bilde for landskapsfoto, eller for bakkefoto og skråfoto.

Treng vi svar som kan teljast og målast, som storleiken på eit landareal eller volumet (biomasse) av ein skog, tar vi andre typar fotografi i bruk. Å kvantifisere krev ovanfrå-og-ned-perspektiv, høg innfallsvinkel, terrengmodellar og foto tatt frå dronar, fly eller satellittar.

Opplevinga av eit landskap

Doktorgradsstipendiat Ulrike Bayr ved NIBIO si avdeling for landskapsovervåking meiner gode landskapsbilde er uslåelege formidlingskanalar. 

- Vi menneske opplever landskapsfoto og flyfoto veldig forskjellig. Vi kjenner oss fortare igjen i landskapet som er fotografert frå vårt eige utgangspunkt. Vi er koda med ein menneskeleg målestokk som gjer at vi opplever landskapet annleis i eit skråbilde med låg innfallsvinkel enn når vi ser det landskapet flymålestokk med høg innfallsvinkel. 

Det er denne kvaliteten ved landskapsbilda Ulrike Bayr har ønska å ta vare på og utnytte i ein del av doktorgradsarbeidet sitt. Ho har prøvd ut ein visuell formidlingsmetode som trekker vekslar på informasjonen både i eldre landskapsbilde og nye flybilde.

Landskapsfoto eller høgdefoto?  

Som vi alt har skjønt, stipendiat Ulrike Bayr svarer «ja, takk, begge deler» til dette spørsmålet. Sett frå forskaren sin ståstad har dei to typane bildekjelder begge sterke sider.  Dei har kvalitetar som utfyller kvarandre.

- Eit mål for arbeidet mitt har vore å bruke formidlingskrafta i dei gamle landskapsbilda til å vise landskapsendringar bakover i tid. Ikkje ved å samanlikne før og no-bilde, men ved å hente ut skjult arealinformasjon som ligg lagra i eldre fotografisk materiale.  

- Eg seier skjult informasjon fordi han ikkje er tilgjengeleg utan vidare. Skråperspektivet i eit landskapsbilde gjer romlege analyser vanskelege fordi areala er forskyvde i forhold til kvarandre. Den skjulte arealinformasjonen får vi fram ved å kople vår tids geografiske informasjon frå høgdebilde saman med utvalde bildepunkt, eller pikslar, i dei gamle landskapbilda, fortel Bayr.  

Bindeleddet mellom dei to formene for fotografisk materiale heiter monoplotting. Det er ein metode Ulrike Bayr har brukt til å utstyre eldre landskapsbilde med koordinatfesta geografiske punkt. Punkta gir grunnlag for å rekne ut storleik av ulike flater i landskapet.  

Med stor grad av nøyaktigheit kan ‘moderne’ arealinformasjon transporterast mellom gamle landskapsfoto og tilbake igjen til eit flyfoto i form av figurar (polygon). Kvar figur representerer eit årstal eller ein tidsperiode. Slik ønskjer forskaren å bruke gamalt fotomateriale som bakteppe for å visualisere korleis landskapsendringar viklar seg ut over tid.  

Kartfesting av bildepunkt  

Sjølve monoplottinga skjer ved å tildele nokre bildepunkt (pikslar) i eit landskapsbilde ei presis geografisk adresse gjennom koordinatfesta punkt. Adressa kjem frå terrengmodellar som ligg under flyfoto eller andre høgdebilde. Stipendiat Bayr forklarer: 

- For å finne dei rette koordinatane må bildepunktet i det gamle landskapsbildet finne sin ‘parallell’ i eit høgdefoto der punktet alt er geografisk stadfesta. Eit fast punkt i terrenget som kan kjennast eintydig igjen både i gamalt og nytt foto blir tildelt den første geografiske adressa. 

- Eg prøver å sette minst fem slike koplingspunkt manuelt. Det er nok for å kunne rekne ut koordinatane i resten av bildet automatisk.  

I doktorgraden sin har ho testa kor nøyaktig den geografiske informasjonen er som blir henta frå landskapsbilde samanlikna med same informasjon frå flyfoto. Testen viser at graden av avvik er liten og mindre enn det som gjeld for standard GPS, der feilmarginen ofte er rundt tre meter.

Ny kunnskap og ny formidling

Ved hjelp av monoplotting og geografiske referansepunkt viser Bayr korleis ny informasjon frå gamle bilde kan visualisere landskapsendringar langt tilbake i tid på ein ny måte. Ho har ønska å bruke dei visuelle kvalitetane til gamle landskapsbilde i formidlinga av nyvunnen kunnskap henta frå dagens fotokjelder.

Forskar Bayr forklarer og peikar på eit bilde frå Flysetra i Dovrefjell-Sunndalsfjell nasjonalpark. I dette eksemplet har ho visualisert landskapsendringa rundt eit gamalt setermiljø. Sjå illustrasjon nedanfor. 

- Eg synest det er spennande å bruke ny teknologi til å utnytte heile potensialet i ei tradisjonell datakjelde som vanlege landskapsbilde.

- Å hente ut meir kvantitativ informasjon frå desse bilda er eit godt eksempel på vinnvinn for begge datakjelder i ei tid da landskapsbilde i stor grad blir erstatta av flyfoto og satelittbilde.  

Forskaren Bayr ser dei to bildekjeldene, gamle landskapsbilde og moderne høgdefoto, som supplement til kvarandre. Ved å bruke dei i kombinasjon blir resultatet eit anna enn det som er mogleg å ta ut frå kvar kjelde for seg. Ho vurderer nytteverdien å vere størst ved å bruke metoden på landskapsbilde frå før tida da flyfoto blei vanlege.