Slik unngår du at husveggen hamnar i ‘gråsona’

Svertesopp er ei felles nemning på ei gruppe muggsopp som dannar blåsvart misfarging i dei ytre laga av ubehandla treverk og på overflata av beis og maling utandørs. Dette er fyrst og fremst eit estetisk problem, men enkelte svertesoppar kan også vekse gjennom malingsfilmen og gje råtesopp moglegheit til å kome inn i treverket og gjere stor skade. 

Mindre mengde og andre typar soppdreparar i malinga og våtare klima har ført til ein auke av svertesopp på hytter og hus i dei siste 15-20 åra. Men det er også andre faktorar som kan vere med på å påverke soppveksten på godt og vondt, til dømes kva slags treslag som er brukt, grundig reingjering før ein malar og om du “alltid” skal ha nymala hus.

Kva er best å gjere?

Tidlegare blei det brukt mykje kjemikaliar og tungmetall som mellom anna bly i malinga. Dette gjorde at svertesoppen ikkje treivst. I dag er malinga meir miljøvenleg, noko som betyr at dei mest effektive midla ikkje lenger er tillatne. 

“I ein periode førte dette til maling med låg kvalitet, men det har skjedd ei rivande utvikling dei siste 15 åra, og kvaliteten er mykje betre no,” seier Lone Ross Gobakken, svertesoppspesialist og forskar ved Norsk institutt for bioøkonomi (NIBIO). 

Når det gjeld maling, er det mange som er usikre på kva som gjev best utslag mot svertesopp.

“ Det fyrste ein bør vere merksemd på, er kva slags maling ein vel. Vi veit at det er stor forskjell på kvaliteten av maling,” seier Gobakken. 

Ho fortel at vi i Noreg har lang tradisjon med oljetynnande maling, men at vasstynna maling har blitt meir vanleg dei seinare åra. 

“I fleire testar har vasstynna maling vist seg å  ha svært gode eigenskapar mot svertesopp. Det er likevel store forskjellar mellom ulike produkt. Godt anerkjente merke brukar ofte meir effektive soppdreparar. Slike soppdreparane er relativt kostbare, difor kostar også ofte den beste malinga meir,” opplyser forskaren.

Mørk farge ein fordel

Fargevalet på malinga kan også spele ei rolle. Du ser lettare svertesopp på ein lys vegg enn ein mørk. Dessutan har ein i forsøk oppdaga at om ein malar med mørkare kulør, blir overflaten varmare og panelet tørkar fortare etter regn og kondensering. 

“Vi testa mellom anna forskjellen mellom raud maling, kvit maling og ubehandla tre. Det viste seg at raud farge gjev ein høgare overflatetemperatur og lågare fuktigheit i overflata. Dette gir dårlegare vekstvilkår for soppen. Mørke fargar kan såleis vere eit bra val,” seier Gobakken. 

Forskarane såg også nærare på underlaget. Det viste seg at trematerialet hadde nesten ingenting å seie i forhold til vekst av svertesopp, så lenge malinga var av god kvalitet. Men dersom det var låg kvalitet på malinga, hadde kvaliteten på kledninga ein verknad. 

“Trekledninga kan vere av dårlegare kvalitet, men malinga må vere av god kvalitet. Svertesoppen  angrip den ytre overflata,” klargjer Gobakken.

Grå kyrkjer

Feil malingsval kan altså få store konsekvensar. Eit godt eksempel på dette er dei mange kvite kyrkjene i Noreg som ofte blir mala med linoljemaling. “Meir moderne linoljemalingar  har mindre og andre typar soppdreparar enn tidlegare. I ein del tilfelle har kyrkjer malt med slik maling blitt grå av svertesopp i løpet av eit år. Vi har samarbeida med Riksantikvaren for å få orden på dette, mellom anna ved å teste auka tilsetjing av sink i malinga,” fortel ho. 

Svertesopp treng ikkje berre å vere negativt. Det er faktisk fleire som bruker ubehandla tre i fasadar for å nytta den grå fargen svertesoppen gjev som eit designelement. Uansett kva slags treslag du vel så blir det til slutt grått om du ikkje malar overflata.

 

Ikkje mal i tide og utide

Gobakken seier det kan vere spennande å sjå på ulike malingslag på hus. Gamal maling kan framleis lekke bly og gjev ofte god beskyttelse, mens soppen poppar opp i dei nyare laga. 

Ho meiner det ikkje alltid er det luraste å vere kjapt ute med malarkosten når malinga byrjar å sjå litt sliten ut. Kanskje er det heller ikkje naudsynt å male heile bygget?

“Kanskje bør du male nokre veggar oftare enn andre, og det er gjerne dei veggane som får mykje sol. Noko av det verste du kan gjere er å leggje på mange tjukke lag,” seier forskaren og legg til at skal du male er det viktig å reingjere godt på førehand. Dessutan må du vere merksam på at vasstynna maling gjerne skapar ei perfekt overflate og dette kan gjere det vanskeleg å leggje merke til skadar, fuktoppsug og liknande. 

I enkelte tilfelle er det kanskje ikkje naudsynt å male eller beise i det heile tatt? 

“Terrassogolvet mitt heime er i kopparimpregnert furu og eg overflatebehandlar det ikkje, men eg vaskar det kvart år. Golvet blir relativt pent grått over tid. Eg kjem først til å gjere noko når eg ikkje lenger trives med utsjåande til golvet ,” seier ho, men legg til at det i utgangspunktet er viktig å velje bra tremateriale. 

 “Det gjer ein stor forskjell. Det er berre yteveden i furu som lar seg impregnere med aktive stoff og dermed har best kvalitet og levetid mot råtesopp. Som huseigar må du vere opplyst. Informasjonen er tilrettelagt mellom anna av oss. Før var det så enkelt og greitt med få val - no er det meir krevjande å finne det best høvelege.”